Κληρονομιά χωρίς διαθήκη: Τι προβλέπει ο νόμος και πώς προστατεύονται οι κληρονόμοι

Όταν κάποιος αποβιώσει χωρίς να έχει αφήσει διαθήκη, η διαχείριση και η διανομή της περιουσίας του καθορίζονται αποκλειστικά από τον νόμο. Ο Αστικός Κώδικας ορίζει με σαφήνεια ποιοι θεωρούνται νόμιμοι κληρονόμοι και καθορίζει τη σειρά προτεραιότητας με την οποία αυτοί καλούνται στη διαδοχή. Με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται ότι η περιουσία του εκλιπόντος δεν παραμένει αδιάθετη, αλλά μεταβιβάζεται στους συγγενείς του σύμφωνα με το βαθμό συγγένειας και τις διατάξεις της νομοθεσίας. Οι κληρονόμοι έχουν στη συνέχεια το δικαίωμα να αποφασίσουν αν θα αποδεχθούν ή θα αποποιηθούν την κληρονομιά, ανάλογα με τις συνθήκες και τα συμφέροντά τους.

Οι λεγόμενοι «εξ αδιαθέτου» κληρονόμοι, δηλαδή όσοι κληρονομούν όταν δεν υπάρχει διαθήκη, κατατάσσονται σε συγκεκριμένες «τάξεις». Στην πρώτη τάξη περιλαμβάνονται τα τέκνα του θανόντος και ο ή η σύζυγός του. Σύμφωνα με το ισχύον νομικό πλαίσιο, ο σύζυγος δικαιούται το ένα τρίτο της περιουσίας, ενώ τα υπόλοιπα δύο τρίτα κατανέμονται στα παιδιά. Αν ο εκλιπών δεν αφήνει απογόνους, η περιουσία περνά στη δεύτερη τάξη, δηλαδή στους γονείς και στα αδέλφια του, με τον ή τη σύζυγο να λαμβάνει το μισό της κληρονομιάς. Στη συνέχεια, εφόσον δεν υπάρχουν ούτε αυτοί, ακολουθούν οι παππούδες, οι γιαγιάδες, οι προπαππούδες και οι προγιαγιάδες, ακόμη και οι θείοι και τα πρώτα ξαδέλφια. Αν δεν υπάρχει κανείς από τους ανωτέρω, ο ή η σύζυγος καθίσταται αποκλειστικός κληρονόμος. Σε τελική περίπτωση, όταν δεν υφίστανται συγγενείς ή σύζυγος, η περιουσία περιέρχεται στο Ελληνικό Δημόσιο.

Ο κάθε κληρονόμος έχει τη δυνατότητα είτε να αποδεχθεί είτε να αποποιηθεί την κληρονομιά. Ειδικά όταν η περιουσία περιλαμβάνει χρέη ή οικονομικές εκκρεμότητες, η αποποίηση αποτελεί συχνά την πιο ασφαλή επιλογή. Η δήλωση αποποίησης πρέπει να γίνει ενώπιον του Πρωτοδικείου του τόπου της τελευταίας κατοικίας του θανόντος, εντός προθεσμίας τεσσάρων μηνών από τον θάνατο ή τη γνώση αυτού και της επαγωγής της κληρονομιάς. Πλέον, ο νόμος επιτρέπει η διαδικασία αυτή να ολοκληρωθεί και ηλεκτρονικά, μέσω της πλατφόρμας gov.gr, με τη χρήση ψηφιακής υπογραφής, διευκολύνοντας έτσι σημαντικά τους πολίτες.

Σε περίπτωση που ο κληρονόμος δεν προχωρήσει εμπρόθεσμα σε αποποίηση, θεωρείται ότι αποδέχεται σιωπηρά την κληρονομιά. Ωστόσο, το ισχύον νομοθετικό πλαίσιο παρέχει πλέον αυξημένη προστασία, καθώς ο κληρονόμος δεν ευθύνεται με την προσωπική του περιουσία για τα χρέη του θανόντος, αλλά μόνο με τα περιουσιακά στοιχεία που έχει κληρονομήσει. Με τον τρόπο αυτό αποτρέπονται υπέρμετρες επιβαρύνσεις και διασφαλίζεται η οικονομική ασφάλεια των δικαιούχων.

Αν και η αποποίηση δεν απαιτεί υποχρεωτικά τη συνδρομή δικηγόρου, η νομική καθοδήγηση είναι συχνά καθοριστικής σημασίας, ιδίως όταν δεν είναι πλήρως γνωστή η περιουσιακή κατάσταση του εκλιπόντος. Μέσω εξειδικευμένης νομικής υποστήριξης μπορούν να διερευνηθούν οι ενδεδειγμένες λύσεις για την προστασία των συμφερόντων των κληρονόμων. Ενδεικτικά, μπορεί να επιτευχθεί ρύθμιση των οφειλών μέσω διαπραγματεύσεων με δανειστές, αξιοποίηση του Εξωδικαστικού Μηχανισμού Ρύθμισης Οφειλών, ή ακόμη και δικαστική παρέμβαση για τη διαγραφή παράνομων ή παραγεγραμμένων χρεών και τη διαφύλαξη της ακίνητης περιουσίας.

Η σύγχρονη προσέγγιση του κληρονομικού δικαίου στοχεύει στη διασφάλιση της νομικής βεβαιότητας, στη διαφάνεια και στην ταχεία διεκπεραίωση των υποθέσεων διαδοχής. Με τη σωστή καθοδήγηση από έμπειρο νομικό, οι πολίτες μπορούν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά κάθε ζήτημα που προκύπτει μετά τον θάνατο ενός συγγενικού προσώπου, να προστατεύσουν τα δικαιώματά τους και να διαχειριστούν με ασφάλεια και συνέπεια τα περιουσιακά ζητήματα που ανακύπτουν.